[ad_1]

Tinh thần của “Hòa” trong văn hóa truyền thống (Phần 2)

Trong lịch sử văn minh lâu đời, “Hòa” luôn là đạo đức truyền thống được tôn sùng, là nguyên tắc cơ bản bao trùm các tầng diện và các lĩnh vực tự nhiên, xã hội và nội tâm, cho đến quy định bản chất của việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ, là tinh hoa của văn hóa truyền thống và là một loại tinh thần dân tộc cao thượng.

Tinh thần của chữ “Hòa” trong văn hóa truyền thống (Phần 1)

“Trí trung hòa” (đạt đến Trung hòa)

Người xưa có từ “Trung hòa”. Sách Trung Dung có viết: “Trung là cái gốc lớn của thiên hạ. Hòa là Đạo của thiên hạ. Đạt đến trung hòa thì thiên hạ ai ở vị trí người ấy, vạn vật được dưỡng dục”. Thành ý chính tâm, tu tề bình trị của Nho gia là theo con đường từ trong ra đến ngoài, từ mình cho đến người, từ người cho đến vật, từ gần đến xa, nhấn mạnh là do cá nhân tu bản thân, cuối cùng đạt đến thiên hạ thái bình.

Nếu ai ai cũng có thể không ngừng đề cao tiêu chuẩn đạo đức và hoàn thiện tu dưỡng nhân cách, làm được “văn chất bân bân” (văn minh và chất phác như nhau đủ đầy), “làm lợi mà không lãng phí, mệt nhọc mà không oán hận, an lành mà không kiêu, uy nghi mà không hung dữ”, cử chỉ có tiết chế, hành vi có chừng mực, tiến thoái đều có quy củ phép tắc, thế thì toàn bộ xã hội ắt sẽ xuất hiện cục diện hài hòa, tường hòa.

“Trí trung hòa” coi trọng mức độ thích hợp, xác đáng, cân bằng và hòa hợp. Chu Dịch có viết “Bảo hợp đại hòa, nãi lợi trinh”, là nói rằng, cần âm dương hợp đức, thì mới tứ thời điều hòa, vạn vật sinh trưởng, thịnh trị yên ổn lâu dài. Nhà triết học Bắc Tống Trương Tái nói: “thù tất hòa nhi giải” (“Chính mông – Thái hòa thiên”), là nói rằng, giữa người với người cần nỗ lực làm được khiến xung đột hóa giải, đấu tranh giải trừ, chiến tranh chấm dứt, biểu đạt nguyện vọng hòa bình. Ông viết trong “Tây minh” rằng: “Càn xưng phụ, khôn xưng mẫu.

Dư tư miễu yên, nãi hỗn nhiên trung ngoại. Cố thiên địa chi tái, ngô kỳ thể; thiên địa chi soái, ngô kỳ tính” (Trời là cha, đất là mẹ. Ta sinh ra nhỏ bé, không biết gì ở trong đó. Do đó ở giữa trời đất, ta là cùng một thể; đặc tính của trời đất, ta cùng một tính). Đại ý là nói: Con người do trời đất sinh ra, nhỏ bé, vô tri ở trong trời đất. Những chất khí đầy trong trời đất cấu thành thân thể con người. Sự chủ đạo ở giữa trời đất chính là thiên tính của con người. Hài hòa là một loại quy luật, là quy luật mà vạn vật vốn có.

Có giữ được hay không liên quan đến sự trưởng thành và biến dị của cá nhân. Hài hòa là một loại cảnh giới, giữa những người khác nhau, giữa những vật khác nhau, sự phối hợp lẫn nhau, chế ước lẫn nhau, cân bằng lẫn nhau giữa người và tự nhiên, từ đó mới có thể đạt được hài hòa thống nhất, tự nhiên vạn vật đều lấy hài hòa để sinh sống, là cái đẹp. Hài hòa được kiến lập trên nền tảng của đạo nghĩa, là trường cửu và vĩnh hằng, triển hiện ra tinh thần bao dung và tấm lòng rộng lớn, khiêm dung hàm chứa, biển nạp trăm sông.

“Hòa nhi bất đồng” (Hòa hợp mà không đồng nhất)

“Hòa” mà người xưa nói đến, là “hòa” trong sự khác biệt, không có khác biệt thì không có “hòa”. Khổng Tử nói: “Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa” (Người quân tử hài hòa mà không đồng nhất, kẻ tiểu nhân đồng nhất mà không hài hòa), coi hòa đồng hay không là một tiêu chuẩn phân biệt quân tử và tiểu nhân. “Hòa nhi bất đồng” truy cầu sự hài hòa thống nhất nội tại, mà không phải là sự tương đồng và nhất trí ở biểu hiện bề ngoài.

Tinh thần của “hòa” là với tiền đề là thừa nhận tính khác biệt, tính đa dạng của sự vật, là sự giữ gìn tính đa dạng, các sự vật hoặc nhân tố khác nhau đều cùng tồn tại và giao hòa lẫn nhau, thành tựu và trợ giúp lẫn nhau, tác động và bổ sung lẫn nhau, khiến vạn vật sinh sôi nảy nở không ngừng. Còn “đồng nhi bất hòa” (đồng nhất mà không hài hòa) thì không như vậy, nó chỉ bài xích những khác biệt, tiêu diệt sự khác biệt. Loại khuynh hướng có tính đơn nhất này, cuối cùng tất sẽ dẫn đến sự vật phát triển đình trệ và dẫn đến tiêu vong.

Ví như Tề Cảnh Công thời Xuân Thu, nghe theo những lời xiểm nịnh của Lương Khâu Cứ, nói với quần thần rằng, ông và Lương Khâu Cứ là hài hòa nhất. Yến Tử nói: “Thần không cho là như vậy. Lương Khâu Cứ vô cớ khen ngợi chúa công, giữa hai người chỉ là “đồng” mà không phải là “hòa”. Hài hòa giống như nấu canh, dùng các loại gia vị, nguyên liệu, trải qua nguấy trộn khiến vị thích hợp, nhạt thì tăng gia vị, đậm thì thêm nước, như thế mới là món ngon có thể ăn được. Đạo quân thần cũng cần như thế. Quân chủ chính xác, thần tử cần dốc sức duy hộ.

Quân chủ không đúng, thì thần tử cũng cần phải chỉ ra, để sửa chữa lỗi lầm. Như thế, quốc gia mới có thể yên định, chính sự mới có thể không có sai lầm. Lương Khâu Cứ vì để chúa công vui lòng, nên không hỏi tốt xấu, luôn luôn nhất trí với chúa công, đó là ‘tương đồng’, sao có thể là ‘hài hòa’ được?

Như thế này, đối với chúa công, đối với quốc gia có ích lợi gì? Nghe lời của ông ta, giống như đổ thêm nước vào nước, chẳng ra mùi vị gì cả. Lại giống như gảy đàn, chỉ gảy một âm thanh, thì chẳng có ai nghe”. Yến Tử từ góc độ chính trị quốc gia, đã luận chứng sự khác biệt bản chất của “hòa” và “đồng”. Quân thần cần đặt lợi ích quốc gia và nhân dân lên vị trí đứng đầu, trên cơ sở ai nấy phát biểu đầy đủ ý kiến của mình, đạt đến “hòa”, thì mới là thái đội và cảnh giới lý tưởng mà chính trị quốc gia cần phải có.

Quan niệm “hòa nhi bất đồng” là: Quân tử giao kết với nhau, có lòng độ lượng bao dung người khác, và có tiết tháo kiên trì ý kiến bản thân, bổ khuyết lẫn nhau, không phụ họa theo quyền thế, không câu kết cùng phe với thế lực hắc ám, do đó hài hòa mà không đồng nhất. Tiểu nhân kết giao, ắt vì cùng nhau mưu lợi, dựa vào cường quyền, ai nấy đều có lòng dạ lợi mình hại người, có đồng nhất mà không hài hòa, áp chết các ý kiến bất đồng, bài xích người khác biệt. Khổng Tử gọi những người việc gì cùng đồng nhất nhất trí, không coi trọng nguyên tắc đạo đức là “hương nguyện”.

Ông phê bình rằng: “Hương nguyện là kẻ giặc của đạo đức”, chỉ ra tiểu nhân, ngụy quân tử nhất định sẽ bị mọi người thóa mạ. Ông nói, phán đoán đức hạnh của một người, “không được căn cứ theo sự yêu thích hay ghét bỏ của số đông, mà cần dùng tiêu chuẩn đạo đức thiện ác làm căn cứ”. Vấn đề nguyên tắc đại thị đại phi, thì bất kỳ thời gian nào, lúc nào cũng không được thỏa hiệp.

Hàng trăm hàng nghìn năm nay, “hòa vi quý”, “dữ nhân vi thiện”, “nhân giả ái nhân”… thẩm thấu vào tư tưởng của các gia phái trong lịch sử, trở thành nguyên tắc đạo đức và văn minh tinh thần mà mọi người phổ biến tiếp nhận và công nhận.

Theo: Minghui.org

Xem thêm

[ad_2]